Vroege veranderingen van lipiden ≥5% tijdens psychotrope therapie als waarschuwing voor latere dyslipidemie
Deze data onderstrepen het belang van het prospectief monitoren van lipidenparameters in patiënten die starten met pscyhotrope medicatie, aangezien deze middelen dyslipidemie kunnen uitlokken of verergeren.
Early changes of blood lipid levels during psychotropic drug treatment as predictors of long-term lipid changes and of new onset dyslipidemiaLiteratuur - Delacrétaz A, Vandenberghe F, Gholam-Rezaee M et al., - J Clin Lipidol. 2017 Published online: October 16. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.jacl.2017.10.002
Achtergrond
Personen met ernstige psychische aandoeningen, zoals schizofrenie, bipolaire en ernstige depressieve stoornissen hebben een lagere levensverwachting dan mensen uit de algemene bevolking. Een groot deel van deze premature sterfte kan worden toegeschreven aan CV ziekten, als gevolg van metabool syndroom [1]. Psychiatrische ziekte-gerelateerde factoren, ongezonde leefstijl, armoede en bijwerkingen van behandeling kunnen bijdragen aan dit overmatige CV risico [2,3].
Aspecten van het metabool syndroom kunnen zich vroeg tijdens psychotrope behandeling ontwikkelen [4-6] en kunnen uiteindelijk overgaan in cardiometabole ziekte [7]. Het lijkt daarom belangrijk om metabole parameters tijdens behandeling te monitoren. Van een stijging van 5% van het lichaamsgewicht tijdens de eerste maand van psychotrope behandeling is onlangs beschreven dat het toekomstige aanzienlijke toename van het lichaamsgewicht voorspelt [4]. Niets is bekend over andere drempelwaarden die verslechtering van cardiometabole parameters tijdens psychotrope behandeling kan voorspellen.
Dyslipidemie (hoog LDL-c en/of laag HDL-c en/of hoog TG) komt veel voor in schizofreniepatiënten op psychotrope medicatie, met een prevalentie van tot wel 55% [8]. Hoewel ze eerder in verband werden gebracht met therapie-gerelateerde gewichtstoename, tonen nieuwe data dat deze lipogene effecten al zeer vroeg tijdens behandeling lijken op te treden, nog voor de gewichtstoename [3,6, 9-11].
Deze studie onderzocht hoe veranderingen van plasmalipiden tijdens de eerste maand van psychotrope behandeling lipidenveranderingen en new onset dyslipidemie (NOD) op de midden en lange termijn kunnen voorspellen in een cohort van 180 patiënten. Therapietrouw werd verzekerd met therapeutische drug monitoring. Patiënten kregen geen lipidenverlagende middelen.
Belangrijkste resultaten
- Voorspellers werden geselecteerd op basis van een hoge sensitiviteit (70-100%) en specificiteit (53-72%). Vroege stijging (≥5% na 1 maand) voor totaal cholesterol (TC), LDL-c, TG en non-HDL-c en vroege daling (≥5%) van HDL-c waren de beste voorspellers voor klinische relevante veranderingen van lipidenwaarden na 3 en 12 maanden behandeling (≥30% TC, ≥40% LDL-c, ≥45% TG, ≥55% non-HDL-c stijging en ≥20% HDL-c daling).
- De waarde van deze drempelwaarden als voorspellers voor latere lipidenwijzigingen werden bevestigd in lineaire gemengde modellen (3 maanden) en gerepliceerd in een onafhankelijke psychiatrische steekproef (na 3 en 12 maanden).
- De incidentie van NOD was significant hoger in patiënten met TC, LDL-c, TG en non-HDL stijgingen en HDL-c daling ≥5%, ten opzichte van patiënten zonder vroege lipidenveranderingen. Andere risicofactoren inclusief sekse, vroege gewichtstoename en medicatie waren ook geassocieerd met dyslipidemierisico.
- Wanneer patiënten meerdere vroege drempels overschreden, ten opzichte van 0 of 1 drempel, was het risico op het ontwikkelen van dyslipidemie op een later moment in één van de vier lipidenvariabelen met een factor 14.4 verhoogd, ongeacht welke drempel was overschreden.
Conclusie
In dit cohort van psychiatrische patiënten werd een verslechtering van lipidenparameters gezien tijdens psychotrope behandeling. Veranderingen van ten minste 5% van diverse lipidenparameters na 1 maand behandeling voorspelden het vervolgens optreden van klinische relevante lipidenveranderingen na 3 en 12 maanden en het ontstaan van dyslipidemie. Deze data onderstrepen het belang van prospectief opvolgen van metabole en lipidenparameters in alle patiënten die met psychotrope behandeling, waaronder antipsychotica, stemmingsstabilisatoren en sommige antidepressiva, aangezien deze middelen metabool syndroom kunnen uitlokken of verergeren.
Referenties
1 Khan A, Faucett J, Morrison S, Brown WA. Comparative mortality risk in adult patients with schizophrenia, depression, bipolar disorder, anxiety disorders, and attention deficit/hyperactivity disorder participating in psychopharmacology clinical trials. JAMA psychiatry. 2013;70:1091-1099.
2. Correll CU, Lencz T, Malhotra AK. Antipsychotic drugs and obesity. Trends in molecular medicine. 2011;17:97-107.
3. De Hert M, Detraux J, van Winkel R, Yu W, Correll CU. Metabolic and cardiovascular adverse effects associated with antipsychotic drugs. Nature reviews. Endocrinology. 2012;8:114-126.
4. Correll CU, Detraux J, De Lepeleire J, De Hert M. Effects of antipsychotics, antidepressants and mood stabilizers on risk for physical diseases in people with schizophrenia, depression and bipolar disorder. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association. 2015;14:119-136.
5. Vandenberghe F, Gholam-Rezaee M, Saigi-Morgui N, et al. Importance of early weight changes to predict long-term weight gain during psychotropic drug treatment. The Journal of clinical psychiatry. 2015;76:e1417-1423.
6. Srihari VH, Phutane VH, Ozkan B, et al. Cardiovascular mortality in schizophrenia: defining a critical period for prevention. Schizophrenia research. 2013;146:64-68.
7. Correll CU, Manu P, Olshanskiy V, Napolitano B, Kane JM, Malhotra AK. Cardiometabolic risk of second-generation antipsychotic medications during first-time use in children and adolescents. Jama. 2009;302:1765-1773.
8 Choong E, Solida A, Lechaire C, Conus P, Eap CB. Follow-up of the metabolic syndrome induced by atypical antipsychotics: recommendations and pharmacogenetics perspectives. Revue medicale suisse. 2008;4:1994-1999.
9 Correll CU, Robinson DG, Schooler NR, et al. Cardiometabolic risk in patients 499 with first-episode schizophrenia spectrum disorders: baseline results from the RAISE-ETP study. JAMA psychiatry. 2014;71:1350-1363.
10 Cai HL, Tan QY, Jiang P, et al. A potential mechanism underlying atypical antipsychotics-induced lipid disturbances. Translational psychiatry. 2015;5:e661.
11 Lindenmayer JP, Czobor P, Volavka J, et al. Changes in glucose and cholesterol levels in patients with schizophrenia treated with typical or atypical antipsychotics. The American journal of psychiatry. 2003;160:290-296.